• Universal Design in stedelijke ontwikkeling
• Transit Oriented Development (TOD) als basis voor een goede mobiliteit
• De Kopenhaagse metro, een belangrijke motor
• Stadsvernieuwing: een oefening in evenwicht
• Hoe kwam dit dossier tot stand?

Universal Design in stedelijke ontwikkeling

De stad Kopenhagen wil dat al haar inwoners en bezoekers zich vlot door de stad kunnen bewegen en dit zowel te voet, met de fiets én met het openbaar vervoer. Dat vertaalt zich in een heel strategische aanpak op het gebied van stedelijke ontwikkeling.

In dit dossier lees je een aantal voorbeelden van de Kopenhaagse aanpak. We leren eruit dat de combinatie van mobiliteit, stedelijke ontwikkeling en Universal Design daar een succes is.

Transit Oriented Development (TOD) als basis voor een goede mobiliteit

Transit Oriented Development, of knooppuntontwikkeling in het Nederlands, is een openbaar vervoer- en ruimtelijke ordeningsconcept. Het is een geïntegreerde aanpak van infrastructuur en ruimtelijke inrichting, zowel op vlak van planvorming, financiering als exploitatie. Het doel is een ruimtelijke ordening met een vlotte mobiliteit als uitgangspunt. Het openbaar vervoerssysteem is hierbij de ruggengraat van de stedelijke ontwikkeling. Andere belangrijke functies zoals wonen, werken en ontspanning worden zo veel mogelijk op wandelafstand van het openbaar vervoer geïntegreerd.

Het Vingerplan van Kopenhagen

Kopenhagen past deze strategie al sinds 1947 toe. Toen trad het zogenaamde ‘vingerplan’ in werking. Vijf tramlijnen vormden de zogenaamde vingers. Rond deze lijnen werd het stedelijk weefsel gepland. De bebouwing concentreert zich tot op 500 m rond de tramhaltes. Dit is de afstand die de gemiddelde mens bereid is om te voet te doen. Een hoofdstad met een vlotte mobiliteit voor iedereen is het gevolg, ook voor mensen die niet over een auto beschikken.

Duurzame mobiliteit faciliteren in nieuwe stadsgedeelten

Kopenhagen is in volle uitbreiding. Voor stadsuitbreidingsprojecten kiest ze opnieuw voluit voor investeringen in een stevig openbaar vervoersnet. De stad maakt hierbij doordachte keuzes. Zo verkiest ze bijvoorbeeld trams boven bussen, ondanks de grotere financiële en ruimtelijke investering. Een tramlijn is robuuster en dat is nodig wanneer het openbaar vervoer als basis dient voor de ruimtelijke planning.

In het oude havengebied deed men aan stadsvernieuwing. Ondanks de nabijheid met het stadscentrum, vormde het water in het verleden een barrière voor een bezoek aan het havengebied. Ook hier maakte de stad een duidelijke keuze voor een duurzame vorm van mobiliteit. Een reeks fiets- en voetgangersbruggen korten de afstand tussen het havengebied en de stad gevoelig in. Een moderne en levendige wijk is het gevolg. Wagens moeten omrijden. Meer mensen verplaatsen zich dus met de fiets of te voet.

De Kopenhaagse metro, een belangrijke motor

De Kopenhaagse metro speelt een belangrijke rol in de succesvolle stedelijke mobiliteit. De ontwikkeling van bijkomende metrolijnen voor nieuwe stedelijke ontwikkelingen is dan ook in volle gang. De financiering gebeurt grotendeels met de opbrengsten van de verkoop van bouwgronden uit het gebied aan private investeerders. Die bouwgronden waren oorspronkelijk in eigendom van de stad en de Deense overheid.

Onbemande metrostations

De metro is een onbemand systeem dat sinds de jaren negentig in werking is. Daardoor rijdt de metro heel stipt en zelfs tijdens de nacht. Dit is een openbaar vervoernet waar je als reiziger op kan rekenen.

Het systeem staat wereldwijd bekend als een voorbeeld van Universal Design. Het perron is gescheiden van het spoor door een glazen wand met schuifdeuren. Deze openen alleen als het metrostel er is. De instap is nagenoeg drempelloos. Ook de opening tussen het perron en de metrovloer is heel beperkt.  

Lees meer over de Kopenhaagse metro in de dossiers: Universal design in architectuur en Universal Design methodieken.

Intuïtieve routeaanduiding

Alle nieuwe metrostations worden op een identieke manier opgebouwd en vormgegeven. Om oriëntatieproblemen te vermijden, krijgt iedere halte een wandbekleding die je makkelijk kan onderscheiden. Overstappunten naar andere metrolijnen herken je aan één bepaalde kleur, overstappunten naar een trein dan weer aan een andere. Haltes krijgen een unieke wandbekleding die verwijst naar de bestemming.

De stad trekt het concept van intuïtieve routeaanduiding uit de metro door naar het publiek domein. Een voorbeeld is de wandelroute van de dichtstbijzijnde metrohalte naar het Nationaal Aquarium. Die bezienswaardigheid is een stevig eindje wandelen vanaf de metrohalte en niet direct zichtbaar. Naast wegwijzers staan er op regelmatige punten langs de route, opvallende blauwe zitbanken in speelse gebogen vormen. Ze leiden de bezoeker naar het aquarium en zorgen voor een rustmogelijkheid voor wie daar nood aan heeft. Bordjes met tekst bevestigen de intuïtief gekozen route.

Stadsvernieuwing: een oefening in evenwicht

In de jaren tachtig en negentig zag het er niet zo rooskleurig uit voor Kopenhagen. Mensen trokken weg uit de stad. De industriële bedrijvigheid aan de rand van de stad verdween en er bleef een grauwe zone achter. De stad en de Deense overheid reageerden hierop met de ontwikkeling van het oude havengebied nabij het oude stadscentrum. Zo wilden ze de stad nieuwe impulsen en ademruimte geven. Met het verdwijnen van de industriële functie verdwenen daarom nog niet alle oude pakhuizen, silo’s en andere industriële gebouwen. De stad koos ervoor het industrieel erfgoed deels te behouden en op te waarderen tot kwalitatieve woongelegenheden.

Investeren in een veilige en kwalitatieve woonomgeving

Iedere maand komen er gemiddeld duizend nieuwe stadsinwoners bij. De stad wil hen een goede woonomgeving aanbieden, met veel daglicht, een verkeersluwe omgeving en contact met het water. De diversiteit aan woonvormen is groot, maar in tegenstelling tot de aanpak hier in Vlaanderen is ze strak geregisseerd. De krijtlijnen van functies en esthetiek worden van bovenaf uitgezet met weinig ruimte voor individuele uitspattingen. Dit levert een coherent geheel op en toch een omgeving waar het fijn vertoeven is.

Zo is er bijvoorbeeld een kleine woonwijk met nagenoeg identieke woningen. Die is vooral bij jonge gezinnen erg in trek. Deze wijk heeft een parkeergarage die je vanaf de stadsring kan bereiken met de wagen. Dit garandeert een vlotte bereikbaarheid van buiten de stad. De straten in de wijk zijn voorbehouden voor fietsers en voetgangers. Ze zijn dan ook smaller dan normaal. Voor kinderen is het er veilig spelen. De kleine voortuinen met terrassen stimuleren de sociale interactie tussen de bewoners.

Een mix van functies

De eerste fase van de ontwikkeling van het oude havengebied focuste alleen maar op de realisatie van kantoorruimten. Met deze eenzijdige invulling bleef dit gebied na de kantooruren verlaten en onaantrekkelijk.

Sinds deze vaststelling werkt men met een mix van functies. Kantoren en woonblokken wisselen elkaar af. Daarnaast telt dit gebied nu ook een aantal belangrijke publieke functies zoals een bibliotheek, een opera, een markthal met eetkraampjes en het BLOX. Het BLOX is een multifunctioneel gebouw met stedelijke functies.

Met wedstrijdformules trok de stad bekende architecten aan voor het ontwerpen van de publieke gebouwen. Dit zorgde voor heel wat internationale aandacht en een gebouwenpatrimonium waar Kopenhagen trots op mag zijn.

Hoe kwam dit dossier tot stand?

Onder het motto ‘slim ontwerpen voor iedereen’ organiseerden Inter en het Vlaams gelijkekansenbeleid op 7 en 8 februari 2017 de ontwerpwedstrijd Deadline24. 19 studententeams van verschillende scholen namen het gedurende 24 uren tegen elkaar op in een strijd om het ontwerp met de meeste Universal Design principes. De hoofdprijs was een inspirerende, vierdaagse studiereis naar Kopenhagen, die volledig in het teken stond van Universal Design.

De blikvangers van de reis naar de Deense hoofdstad (oktober 2017) verwerkten we in drie themadossiers:

• Universal Design in architectuur,
• Universal design in stedelijke ontwikkeling
• Universal Design methodieken.

Met deze wedstrijd wekken de Vlaams minister van Gelijke Kansen en Inter de interesse van jonge ontwerpers voor Universal Design. Het stimuleert hen om de basisprincipes van UD in hun denken te integreren. Zo creëren we een comfortabele leefomgeving voor iedereen!

Colofon
Deze gratis nieuwsbrief wordt uitgegeven door Inter, het Agentschap Toegankelijk Vlaanderen, in opdracht van Gelijke Kansen in Vlaanderen. Als uitgever doen we er alles aan om de correctheid van de aangeboden informatie te verzekeren. Komt u alsnog iets tegen dat niet correct is, mail dan naar info@inter.vlaanderen. Bij voorbaat hartelijk dank!