Universal Desigin methodieken

Foto fotograaf Koen Broos 5

 

 

 

Dossier: Universal Design methodieken

 

Universal Design methodieken

Een Universal Design aanpak, dat is een goed ontwerp van een gebouw of omgeving vanaf de start richten op een zo comfortabel mogelijk gebruik voor een uiteenlopende groep van mensen. De basis is dat alle betrokkenen niet alleen dit uitgangspunt begrijpen maar het ook als doel stellen, gezamenlijk en met een open geest.

 

Universal Design is al langer als methodiek in Vlaanderen bekend. Toch blijkt het niet altijd eenvoudig om het in de pratkijk toe te passen. Een aantal interessante Kopenhaagse voorbeelden zijn een inspiratie om hier zelf mee aan de slag te gaan.

De basis: alle neuzen in dezelfde richting

Karin Bendixen moet je niet meer overtuigen van de meerwaarde van een Universal Design aanpak. Ze is toegankelijkheidsexpert met jaren ervaring in eigen land en lid van het Europees netwerk voor Universal Design. Ze werkte als consulent mee aan het Musholmproject. Dat is een voorbeeld bij uitstek van het succes van een aanpak waarbij iedereen vanaf de start in dezelfde richting denkt.

 

Het Musholmproject is een gebouwencomplex met een multifunctionele sporthal en 24 vakantiewoningen, gebouwd voor de Deense Stichting voor Spierdystrofie. Het complex is niet uitsluitend voorbehouden voor mensen met deze aandoening, maar staat open voor iedereen.

 

De sporthal van Musholm, foto Kirstine Mengel

 

Een ontwerpwedstrijd met uitdaging

Bouwheer, gebruikers en personeel waren snel overtuigd van de Universal Design aanpak. Het was vooral zoeken naar een ontwerpteam met dezelfde visie. Er werd een ontwerpwedstrijd uitgeschreven voor architecten. Een voorwaarde tot deelname aan de wedstrijd was het bijwonen van een inleefsessie in het leven van een persoon met spierdystrofie. Die ervaring was voor de ontwerpers een openbaring.

 

Twee slides uit het programma van de ontwerpwedstrijd

 

Ontwerpen vanuit het perspectief van de gebruikers
Regelgeving en richtlijnen vormen een duidelijk kader. Je kan ze tot op de letter volgen en je beperken tot de minimale eisen. Maar voor een gebouw of omgeving die toegankelijk moet zijn voor een grote diversiteit aan mensen, is dat niet genoeg. Inzicht in het waaróm van de eisen en wensen van de verschillende gebruikers is essentieel om te kunnen ontwerpen voor iedereen. Als je als ontwerper dit als leidraad en ontwerpkader gebruikt, dan krijg je ontwerpen met een hogere kwaliteit en Universal Design.

Goede voorbeelden triggeren goede praktijken

Een juiste houding en aandacht voor Universal Design zijn een eerste stap. Maar goede intenties alleen zijn niet genoeg om tot een geschikt ontwerp te komen. Bovendien moet je niet altijd opnieuw het warme water uitvinden. Kijk eens rond of er al soortgelijke projecten bestaan. Evalueer ze door observaties ter plaatse en een gesprek met de bouwheer, de ontwerpers, het onderhoudspersoneel én de gebruikers.

 

Metro Kopenhagen

Het Kopenhaagse metrobedrijf geeft het goede voorbeeld. Ondanks de performantie van het huidige metrosysteem, blijft het continu op zoek naar verbeteringen. Die passen ze dan toe bij de ontwikkeling van nieuwe lijnen. Wat goed is mag blijven, wat voor verbetering vatbaar is, wordt herdacht en opnieuw getest.

 

Aan de linkerkant van de afbeelding de inrichting van het bestaande metrostel en aan de rechterkant de verbeterde inrichting.

Leren en verbeteren door te evalueren, te testen en bij te sturen

De meerwaarde van een ontwerper is dat hij of zij goed kan inschatten of een theoretisch model ook in de praktijk werkt. Voor opdrachtgevers, werknemers en gebruikers is dit minder eenvoudig. Daarom komen knelpunten vaak pas aan het licht bij het uiteindelijke gebruik.

 

Die inschatting of iets in de praktijk werkt, kan je ook makkelijker maken. Een testmodel geeft je bijvoorbeeld een goed zicht op mogelijke problemen en oplossingen. Zo krijg je meteen ook inspiratie en argumenten voor een betere toegankelijkheid in toekomstige projecten.

 

Mock-up ruimten; testen op ware grootte

Het ontwerpteam van het Musholmproject liet voor een aantal ruimten mock-ups bouwen. Op die manier konden personen met verschillende handicaps de voorgestelde oplossingen in werkelijkheid uittesten. Alle uitdagingen en verbeterpunten kwamen zo aan het licht. Het ontwerpteam integreerde vervolgens de nodige verbeteringen nog op tijd in het gebouw.

 

Mockup ruimte: Iemand in een elektrische rolstoel test een opstelling uit onder het oog van een multidisciplinair ontwerpteam

 

Ook het Kopenhaagse metrobedrijf evalueert de eigen metrostations en voertuigen uitgebreid. Het zet gebruikers en experts in om de toegankelijkheid te beoordelen en te verbeteren. Naast toegankelijkheid worden ook de veiligheid, het onderhoud en de herkenbaarheid geëvalueerd. Voor een in ontwikkeling zijnde tramlijn werd er een testmodel op ware grootte gebouwd. Zo kon men het ontwerp voor nieuwe metrolijnen bijschaven.

 

: Model op ware grootte van een nieuwe tramhalte met o.a. waarschuwingsmarkeringen in noppenpatroon.

 

Totaalevaluatie in het Handicaporganisationernes Hus

Bij het 'Handicaporganisationernes Hus' werd alles uit de kast gehaald om een voorbeeldproject te realiseren. De universiteit van Aalborg voerde een volledige evaluatie uit van het gebouw. Dat beperkte zich niet tot het ontwerp -en bouwproces. Ook het gebruik van het gebouw en het financiele aspect werden geanalyseerd.

 

Actiepunten uit het programma van eisen voor het meest toegankelijke kantoorgebouw

 

Deze analyse bracht wetenschappelijk onderbouwde inzichten over de toegankelijkheid van het gebouw, de positieve aspecten zowel als de verbeterpunten. Een aantal besluiten stemmen alvast tot nadenken:

  • Specifieke gebruikseisen voor personen met een handicap leidden tot een aantal doelgroepgerichte aanpassingen die je niet meer onder de noemer Universal Design kan plaatsen. Het gebouw blijkt dus niet op alle punten een voorbeeld te zijn van Universal Design.
  • De bouwkost blijkt na realisatie niet hoger te zijn dan die van een klassiek kantoorgebouw. Keuzes tijdens het bouwproces werden hiervoor continu gewikt en gewogen. Vooral qua afwerkingsmaterialen werden er wel wat compromissen gesloten, zoals bijvoorbeeld een eerder klinisch ogende plafondafwerking. Het werd een mooi gebouw, maar niet de architecturaal-esthetische parel met internationale uitstraling zoals eerst gedacht.
  • Het onderzoek toonde een verrassend lage onderhoudskost aan. Die was bovendien het gevolg van de realisatie van de toegankelijkheid van het gebouw. De vormgeving van de gangen leverde daar bijvoorbeeld een grote bijdrage aan. Ze zijn in functie van het grote aantal bezoekers zo obstakelvrij mogelijk gemaakt. Gebruikers met een elektrische rolstoel en blinden of slechtzienden vinden er zo makkelijk hun weg. Maar het laat ook een machinaal schoonmaakproces toe. Dat levert een grote winst op in vergelijking met een standaardkantoorgebouw.

Lees meer over het het 'Handicaporganisationernes Hus' in het dossier: Universal Design in architectuur

Multifunctionele team: begeleiding door kennis en experten

Ideaal gezien staat de ontwerper niet alleen in het hele proces van Universal Design. Bij het gros van de voorbeelden in Kopenhagen, is de rode draad begeleiding van ontwerp tot realisatie door een multidisciplinair team.

 

De sleutel tot succes blijkt een proces te zijn waarbij je verantwoordelijken, werknemers, toegankelijkheidsadviseurs, eindgebruikers en andere betrokkenen intensief betrekt.

Hoe kwam dit dossier tot stand?

Onder het motto ‘slim ontwerpen voor iedereen’ organiseerden Inter en het Vlaams gelijkekansenbeleid op 7 en 8 februari 2017 de ontwerpwedstrijd Deadline24. 19 studententeams van verschillende scholen namen het gedurende 24 uren tegen elkaar op in een strijd om het ontwerp met de meeste Universal Design principes. De hoofdprijs was een inspirerende, vierdaagse studiereis naar Kopenhagen, die volledig in het teken stond van Universal Design.

 

De blikvangers van de reis naar de Deense hoofdstad (oktober 2017) verwerkten we in drie themadossiers:

 

Met deze wedstrijd wekken de Vlaams minister van Gelijke Kansen en Inter de interesse van jonge ontwerpers voor Universal Design. Het stimuleert hen om de basisprincipes van UD in hun denken te integreren. Zo creëren we een comfortabele leefomgeving voor iedereen!

 

Lees meer op: www.deadline24.be

Inter - Agentschap Toegankelijk Vlaanderen
Belgiëplein 1 - 3510 Hasselt
Tel.: 011 26 50 30
E-mail:
info@inter.vlaanderen
 

Colofon
Deze gratis nieuwsbrief wordt uitgegeven door Inter, het Agentschap Toegankelijk Vlaanderen, in opdracht van Gelijke Kansen in Vlaanderen. Als uitgever doen we er alles aan om de correctheid van de aangeboden informatie te verzekeren. Komt u alsnog iets tegen dat niet correct is, mail dan naar info@inter.vlaanderen. Bij voorbaat hartelijk dank!

De uitgever is niet verantwoordelijk voor oneigenlijk gebruik door derden.
Indien u deze nieuwsbrief niet meer wil ontvangen, kan u zich [unsubscribe-via deze link uitschrijven]